Pasalao

1. ไทย/ลาว การสร้างความหมายทางเชื้อชาติ

ภาคเหนือ (หรือล้านนา) ในอดีตถูกมองว่าเป็นเมืองต่างชาติต่างภาษา เป็นเมือง “ลาว” ที่มีวัฒนธรรม วิถีชีวิต การเมืองการปกครองที่ต่ำกว่าสยามที่เป็น “ไทย” โดยชนชั้นนำสยามจะรับรู้ว่าเมืองทางภาคเหนือเป็นเมือง “ลาวพุงดำ”

มีการจำแนกแยกแยะ “ลาว” ออกเป็นหลายกลุ่ม โดยกลุ่มใหญ่ ๆ คือลาวพุงขาว คือ ลาวในหลวงพระบาง เวียงจันทน์ จำปาศักดิ์ และภาคอีสานของไทย โดยลาวในกลุ่มนี้จะไม่มีการสักตามร่างกาย ส่วนลาวพุงดำ คือ ลาวในภาคเหนือของประเทศไทยในปัจจุบัน เหตุที่เรียกลาวพุงดำเพราะนิยมสักร่างกายเป็นลายต่างๆตั้งแต่สะดือจนถึงหัวเข่า ปาลกัวซ์กล่าวว่า “…การสักมีอยู่ทั่วไปในหมู่ลาวพุงดำ ส่วนลาวพุงขาวจะไม่นิยมสัก การสัก คือ การจารึกลงบนเนื้อให้เป็นรูป หมี เสือ ช้าง…”

นอกจากการสักและทำเลที่ตั้งทางภูมิศาสตร์ที่แบ่งแยกระหว่าง “ไทย” และ “ลาว”แล้ว ภาษาพูดก็เป็นสิ่งจำแนกแยกแยะระหว่างความเป็นไทยและความเป็นลาว โดยคนลาวในภาคเหนือจะใช้ภาษา “คำเมือง” ในการติดต่อสื่อสาร ที่มีสำเนียง และคำศัพท์แตกต่างจากภาษา “ไทย” (ภาษากลางในปัจจุบัน) รวมถึงการมีตัวอักษรเป็นของตนเอง ที่เรียกว่า อักษรธรรม หรือตัวเมือง ทำให้การติดต่อสื่อสารระหว่างไทย กับลาว เป็นคนละภาษา สยามในยุคต้นรัตนโกสินทร์จึงรับรู้ว่าเมืองประเทศราชทางเหนือเป็นเมืองลาว เป็นเมืองต่างชาติต่างภาษา และเรียกเจ้าเมือง ผู้ปกครองว่า “…แสนท้าวพญาลาว…” หรือ “เจ้าลาว”

ลาวในที่นี้เป็น “ลาว” ที่มีวัฒนธรรมที่ด้อยกว่าสยาม หรือ “ไทย” โดยสยามรับรู้ว่าลาวด้อยกว่า และมีนิสัยที่ไม่ดี ขี้เกียจ ขี้ขลาด อยากได้ของของผู้อื่น และไม่อยากเสียของของตน ความเป็น “ลาว” และการรับรู้ “ความเป็นลาว” จึงไม่ได้เกิดขึ้นอย่างลอยๆ แต่เกิดภายใต้เงื่อนไขของพัฒนาการทางเศรษฐกิจ สังคมของสยาม ที่มีพัฒนาการทางเศรษฐกิจเข้าสู่การค้าในระบบตลาดตั้งแต่ช่วงต้นกรุงรัตนโกสินทร์ จึงทำให้เกิดความเปลี่ยนแปลงด้านโลกทัศน์ของคนชั้นนำในสยาม

จนทำให้เกิดมุมมองต่อ “ความเป็นลาว” ด้อยกว่า “ความเป็นไทย” เพราะ “ความเป็นลาว” หรือหัวเมืองทางฝ่ายเหนือยังอยู่ในระบบการผลิตเพื่อยังชีพอยู่มิใช่การผลิตเพื่อขายอย่างสยาม ทำให้โลกทัศน์ และระบบคิดยังอยู่ใน “ระบบจารีต” จึงถูกรับรู้ว่าด้อยกว่าสยาม ดังปรากฏในหนังสือกราบบังคมทูลรัชกาลที่ 4 ของกรมหลวงวงศาธิราชสนิท แม่ทัพใหญ่คราวสงครามเชียงตุงในสมัยรัชการที่ 4 ว่า

“…พวกลาวนายหนึ่งคุมไพร่ร้อยหนึ่งสองร้อยก็จริง ก็แต่ว่าขี้ขลาดนัก ได้ยินเสียงปืนหนาไม่ได้ หลีกเลี่ยงหลบเหลี่ยมไป…” หรือ“…นิสัยลาวมากไปด้วยความเกียจคร้านโดยธรรมดาประเพณีบ้านเมือง ถึงจะทำไร่นาสิ่งใด ถ้าแดดร้อนเข้าต้องหยุดก่อน ต่อเย็นจึงจะทำ เดินทางสายน่อยหนึ่งก็ต้องหยุด เย็นๆจึงจะไป ไม่ได้รับความลำบากยากเลย …

ครั้นพระยาราชสุภาวดี…ขึ้นไปอยู่เมืองน่านครั้งก่อน ลาวก็บ่นแทบทุกคน ว่าต้องเสียเงินเสียทองเป็นเบี้ยเลี้ยงแทบจะหมดบ้านหมดเมือง…ด้วยนิไสยสันดานลาวนั้นมีอยู่ ๓ อย่าง เปนแต่อยากได้ของเขา ไม่อยากเสียของให้แก่ใคร กับเกียจคร้านเท่านั้น เหมือนกันตั้งแต่เมืองเชียงใหม่ตลอดไปทุกบ้านทุกเมือง…”

นอกจาก “ลาว”จะมีนิสัยสันดานที่ไม่ดีตามการรับรู้ของสยามแล้ว ชนชาติลาวยังเป็นชนชาติที่ต่ำช้า ไม่มีการรักชาติรักสกุล เป็นกลุ่มชนที่เห็นแก่เงิน ไม่มีสติปัญญาในการคิดการต่างๆ ดังกรมหลวงวงศาธิราชสนิท ว่า “…(ลาว:ผู้เขียน) ไม่เหมือนชาติภาษาอื่นๆที่จะต่ำช้าเหมือนภาษาลาวไม่มี ไม่รักชาติรักสกุล ถ้าใครมีเงินสักสองชั่งสามชั่งขอบุตรเจ้าเมืองอุปราชราชวงษ์เปนภรรยาก็ได้ ไม่ว่าไพร่ว่าผู้ดี ไม่ถือว่าจีนว่าไทย เอาแต่มีเงิน ถ้าใครได้บุตรเจ้าเปนภรรยาก็ยกย่องคนนั้นขึ้นเปนเจ้าด้วย ลาวไม่มีสติปัญญาตรึกตรองระวังหลังหามิได้…”

“ลาว” ในการรับรู้ของสยามในที่นี้มิใช่เพียงในแง่ของชนชาติ หรือภาษาที่แตกต่างจากสยามหรือ “ไทย”เท่านั้น แต่หมายถึงกลุ่มคนที่มีวัฒนธรรมที่ด้อยกว่า “ไทย” และเป็นกลุ่มชนที่โง่เขลา หยาบช้า ไม่มีสติปัญญา ขี้ขลาดและเกียจคร้าน เป็นชนชาติที่อ่อนด้อยกว่าสยามในทุกด้าน สยาม หรือ “ไทย” จึงมอง “ลาว”อย่างรังเกียจ การรับรู้ในความเป็น “ลาว” ของคนในภาคเหนือสืบเนื่องมาจนถึงสมัยรัชกาลที่ 5 ที่มองว่า “พวกเจ้านายลาวประพฤติตัวเลวทรามยิ่งกว่ากรมราชศักดิ์ (พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหมื่นราชศักดิ์สโมสร: เชิงอรรถ) นอนกับธรรมปาละ” หรือ “…เจ้า (ลาว: ผู้เขียน) เหล่านี้ได้ทั้งผู้หญิงผู้ชาย ดูไม่มีความคิดฤาสง่าราษีที่สมควรปกครองบ้านเมืองอย่างหนึ่งอย่างใด”

หรือ ลาว เป็น “พวกนุ่งผ้าซิ่น กินกิ้งกือ” หรือ “…อีกินกิ้งก่ากบ..” “ลาว” จึงเป็นกลุ่มคนที่ต่ำต้อยกว่า “ไทย” ที่เป็นกลุ่มชนที่มีวัฒนธรรมที่สูงกว่า หรือในกรณีเกิดกบฏเมืองแพร่ รัชกาลที่ 5 ตรัสว่า “…เจ้าลาวพวกนี้คลุกลีตีมงคบค้าสำมเลกันกับพวกเงี้ยว จะพูดอะไรก็พูดกันได้ไปมาหาสู่กันถึงไหนถึงไรได้ กินนอนกันได้ไม่มีจังหวะจะโคนอย่างไรเลย การอไรๆ คงรู้กันทั้งสิ้น…”

ความเป็น “ลาว” ที่รับรู้โดยสยามว่าเป็นชนชาติป่าเถื่อน เป็นคนป่าคนดอย ด้อยกว่าสยาม นำมาสู่การตอบโต้ โดยผลิตชุดการรับรู้ใหม่ว่าเป็นคน “เมือง” ในช่วงที่ตกเป็นประเทศราชของสยาม เพื่อให้ความหมายแก่ตนเองว่าเป็นคนที่อยู่ในเมือง มีวัฒนธรรม และมีความเป็นมาที่ยาวนาน โดยคำว่า “เมือง” เป็น “คำ” ที่ผูกโยงกับหน่วยการปกครองของคนกลุ่ม “ไท” “ลาว” เมืองเป็นศูนย์กลาง ทางด้านการเมือง เศรษฐกิจ และวัฒนธรรม

เมื่อกลุ่มชาติพันธุ์ใดสามารถจัดตั้งหน่วยทางสังคมการปกครองที่เรียกว่า “เมือง” ได้จึงถือว่าเป็นความหมายอันภาคภูมิใจของคนสมัยนั้น และตอบโต้การถูกเหยียดหยามว่าเป็นคนป่าได้ตรงที่สุด ดังนั้นคำว่า “เมือง” จึงเป็นสัญลักษณ์ของความเจริญ ความมีวัฒนธรรม เพื่อตอบโต้กับการดูถูกของคน “ไทย” ที่มองว่าเป็นคนป่าคนดอย เป็นกลุ่มคนที่ไม่มีวัฒนธรรม

2. โครงสร้างอำนาจที่แตกต่าง

การเข้ามาปรับปรุงการปกครอง หรือเข้ามาครอบงำเมืองที่เป็นประเทศราชเดิมมีการให้ความหมายว่าเป็นการสร้าง “อาณานิคมภายใน” คือ การเข้ามาแย่งยึดเมืองที่เดิมเคยเป็นอิสระในระดับหนึ่งให้เข้ามาเป็นส่วนหนึ่งของรัฐประชาชาติ ท่ามกลางกระบวนการทำให้เป็นสมัยใหม่ เช่น การสถาปนาระบบราชการสมัยใหม่ ระบบการเก็บภาษี สร้างกองทัพสมัยใหม่เพื่อปราบปรามการต่อต้านจากภายใน ฯลฯ

กระบวนการต่างๆ นี้เป็นความพยายามของรัชกาลที่ 5 ที่จะดึงอำนาจจากท้องถิ่นทั้งจากหัวเมืองฝ่ายทางเหนือ อีสาน และใต้ เข้าสู่ศูนย์กลางเพื่อสร้างความเป็นเอกภาพเหนืออาณาเขต โดยการสถาปนารัฐที่มีศูนย์กลางเดียวที่สถาบันกษัตริย์ จากเดิมที่รัฐสยามเป็น “รัฐแบบราชาธิราช” ที่มีหลายศูนย์อำนาจ และ “เจ้า” ท้องถิ่นมีอิทธิพล สิทธิอำนาจในเมืองของตน

การเข้ามาปรับปรุงการปกครองของสยามกระทำภายใต้การเปลี่ยนแปลงความคิดในเรื่องเขตแดน อำนาจอธิปไตย ท่ามกลางการคุกคามจากชาติมหาอำนาจตะวันตกทั้งจากอังกฤษทางทิศตะวันตก และใต้ ฝรั่งเศสทางทิศตะวันออก จึงเป็นแรงขับเคลื่อนให้รัชกาลที่ 5 ทำการปรับปรุงการปกครอง เพื่อให้รอดพ้นจากการตกเป็นอาณานิคมของชาติตะวันตก

สยามได้เข้ามาปรับปรุงการปกครองหัวเมืองทางเหนือที่เคยเป็นเมืองประเทศราชเดิม ทั้งทางด้านการเมือง เศรษฐกิจ ป่าไม้ มีการลิดรอนอำนาจของกลุ่มเจ้านายเดิม โดยการส่งข้าราชการจากส่วนกลางเข้ามาร่วมปกครอง และในท้ายที่สุดทำให้เมืองกลุ่มเจ้านายเดิมหมดอำนาจในการปกครอง ทั้งทางการเมือง และเศรษฐกิจ และจากฐานะ “เมืองประเทศราช” ก็กลายมาเป็นเพียง “หัวเมือง” หรือ “ภูมิภาค” หนึ่งของสยาม การเปลี่ยนแปลงของรัชกาลที่ 5 เกิดจากความเปลี่ยนแปลงในหลายด้าน อาทิเช่น

ประการแรก เกิดจากความพร้อมของชนชั้นนำสยาม โดยเฉพาะกลุ่มเจ้านายที่เป็นพระเจ้าน้องยาเธอของรัชกาลที่ 5 ในบริบทที่สมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาศรีสุริยวงศ์ถึงแก่อสัญกรรม และกรมพระราชวังบวรสถานมงคลทิวงคต ใน ปี พ.ศ. 2425 และ พ.ศ. 2427 ตามลำดับ ทำให้รัชกาลที่ 5 สถาปนาอำนาจนำและปรับปรุงการปกครองได้อย่างเต็มที่

ประการที่ 2 เกิดจากความเปลี่ยนแปลงทางด้านเศรษฐกิจ และสังคมในสยามที่เกิดพัฒนาการทางการค้าได้เปลี่ยนแปลงเป็นการค้าในระบบเงินตรา ที่ระบบเศรษฐกิจของสยามได้ผูกโยงกับระบบเศรษฐกิจโลก รวมถึงมีการขยายตัวของเศรษฐกิจแบบเงินตราอย่างกว้างขวาง

ทำให้เกิดความเปลี่ยนแปลงด้านโลกทัศน์ของชนชั้นนำสยาม และเกิดการขยายตัวของชนชั้นกระฎุมพี ที่มีวิธีการมองโลกแบบสัจจนิยม และมนุษยนิยม ที่เชื่อมั่นต่อการแปลงโดยมนุษย์ไม่พึ่งพาอำนาจศักดิ์สิทธิ์ และเชื่อในความจริง มีความคิดเรื่องเวลาแบบประจักษ์นิยม เป็นวิธีการมองโลกคนละแบบกับ “ระบบจารีต” ที่มองโลกในกรอบความคิดเกี่ยวกับจักรวาลวิทยาแบบไตรภูมิ รวมถึงเชื่อในอิทธิปาฏิหาริย์ โลกทัศน์แบบใหม่นี้นำมาสู่การปรับเปลี่ยนการปกครองของสยามในเวลาต่อมา

ประการที่ 3 การเข้ามาขยายอิทธิพลของชาติมหาอำนาจตะวันตกในภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ ที่เข้ามายึดประเทศต่างๆ เป็นอาณานิคม เช่น อังกฤษในพม่า ฝรั่งเศสในเวียดนาม เป็นต้น เป็นตัวขับเคลื่อนที่ทำให้เกิดการปรับปรุงการปกครองเพื่อที่จะได้รักษาเมืองที่เป็นเมืองประเทศราชเดิมไว้

การปรับปรุงการปกครองของรัชกาลที่ 5 ในหัวเมืองทางเหนือที่ถือว่าเป็นเมืองประเทศราช เริ่มขึ้นในปี พ.ศ. 2427 โดยเริ่มดำเนินการที่เชียงใหม่ที่เป็นเมืองศูนย์กลางของภูมิภาค หลังการทำสนธิสัญญากับอังกฤษ โดยมีการส่งกรมหมื่นพิชิตปรีชากรขึ้นมาทำการปฏิรูปทั้งทางด้านการเมือง และเศรษฐกิจ โดยมีการตั้งตำแหน่ง “เสนา 6 ตำแหน่ง” หรือ “พระยาผู้ช่วยไทย” ประกอบด้วย เสนากรมมหาดไทย เสนากรมการทหาร เสนากรมคลัง เสนากรมยุติธรรม เสนากรมวัง และเสนากรมนา โดยเสนากรมต่างๆมีหน้าที่ในการให้คำปรึกษากรมการเมือง หรือ เจ้าขันห้าใบ อันประกอบด้วย เจ้าหลวง (เจ้าเมือง) เจ้าอุปราช เจ้าราชวงศ์ เจ้าราชบุตร เจ้าบุรีรัตน์ (เจ้าหอหน้า) ที่เป็นตำแหน่งในการปกครองระบบเดิมของหัวเมืองในล้านนา

ด้านเศรษฐกิจ ได้มีการจัดระบบการผูกขาดภาษีโดยให้มีการเจ้าภาษีนายอากรประมูล เพื่อให้เป็นการสะดวกในการเก็บภาษีของรัฐบาล และในการปรับปรุงการเก็บภาษีครั้งนี้ได้มีการเก็บเป็นตัวเงิน แทนการเก็บเป็นสิ่งของ ทำให้เกิดความเดือดร้อนแก่ราษฎรเป็นอย่างมาก จนนำมาสู่การต่อต้าน เช่น กบฏพญาผาบ การปรับปรุงการปกครองในครั้งนี้มุ่งปรับปรุงการปกครองในเมืองเชียงใหม่ก่อน เนื่องจากเป็นเมืองใหญ่ มีชายแดนติดกับดินแดนของอังกฤษ และมีปัญหาเรื่องคนในบังคับของตะวันตก รวมถึงเป็นเมืองที่มีผลประโยชน์มาก โดยเฉพาะป่าไม้ จึงนำมาสู่การปฏิรูปการปกครองในเมืองเชียงใหม่ก่อนเมืองอื่นๆในภาคเหนือ

3. ‘คนเมือง’ ประดิฐกรรม ‘การต่อต้าน’

การที่คนที่ถูกรับรู้ว่าเป็น “ลาว” ที่มีวัฒนธรรมที่ด้อยกว่าสยามเรียกตนเองว่า “คนเมือง” จึงเป็นสัญญะที่สร้างขึ้นมาเพื่อตอบโต้กับชุดการรับรู้ที่สยามสร้างขึ้น และในท้ายที่สุดทำให้คำว่า “ลาว” เลือนหายจากการรับรู้ของผู้คนไปในสมัยหลัง แต่มารับรู้คนในภาคเหนือว่า “คนเมือง” แทน

อย่างไรก็ตามคำว่า “คนเมือง” ก็มิใช่คำที่ใช้เรียกกลุ่มคนในภาคเหนือทั้งหมด แต่คนในภาคเหนือต่างรับรู้ความเป็น “คนเมือง” ที่ผูกโยงกับตำแหน่งแห่งที่ตามชื่อเมืองที่ตนสังกัด ตามหน่วยการปกครอง

“เมือง” ในความหมายของคนภาคเหนือจึงเป็นเมืองที่มีความเชื่อมโยงกับทำเลที่ตั้ง ฉะนั้นความเป็น “คนเมือง” ในการรับรู้ของคนท้องถิ่นจึงเป็น คนเมืองแพร่ คนเมืองน่าน คนเมืองงาย คนเมืองฝาง ฯลฯ มิใช่ “คนเมือง” แบบเหมารวมอย่างที่คนภายนอกรับรู้

คำว่า “ลาว” หรือคำว่า “เมือง” ในที่นี้มิใช่เกิดขึ้นลอยๆ แต่เกิดขึ้นภายใต้ความเปลี่ยนแปรของบริบทที่กำหนดความหมายของสิ่งใดสิ่งหนึ่ง ท่ามกลางการต่อสู้เพื่อนิยามความหมาย และแย่งชิงการกำหนดการรับรู้ของแต่ละฝ่าย ฝ่ายใดสามารถยึดกุมความหมายได้กลุ่มนั้นก็สามารถกำหนดการรับรู้ได้ท่ามกลางความสัมพันธ์เชิงอำนาจ และการต่อรองของแต่ละฝ่าย

http://www.siamintelligence.com/meaning-of-race-on-thai-and-laos/