ໂຄງ­ການ​ກໍ່­ສ້າງ​ຫໍ​ຫລັກເມືອງ​ວຽງ​ຈັນ ບ້ານ​ເພຍ​ວັດ ເມືອງ​ສີ​ສັດ­ຕະ​ນາກ ນະ­ຄອນຫລວງ​ວຽງ​ຈັນ ເປັນ​ໂຄງ­ການຂອງ​ລັດ­ຖະ­ບານ ໂດຍ​ແມ່ນ​ກະ ຊວງ​ຖະ­ແຫລງ​ຂ່າວ, ວັດ­ທະ­ນະທໍາ ແລະ ທ່ອງ​ທ່ຽວ​ເປັນ​ຜູ້​ຮັບ​ຜິດຊອບຕາມ​ຂໍ້​ຕົກ­ລົງ​ຂອງ​ນາ­ຍົກລັດ­ຖະ­ມົນ­ຕີ ສະ­ບັບ​ເລກ​ທີ 69/ນຍ, ລົງ​ວັນ​ທີ 10 ກໍ­ລະ­ກົດ 2007 ໂຄງ­ການ​ນີ້​ເກີດ​ຂຶ້ນ​ພາຍ ຫລັງ​ໄດ້​ມີ​ການ​ຄົ້ນ​ພົບ​ເສົາ​ຫລັກ ເມືອງ​ບູ­ຮານ​ທີ່​ເຮັດ​ດ້ວຍ​ຫີນ 3 ຄັ້ງໃນ​ຕົ້ນ​ປີ 2007, ທ້າຍ​ປີ 2009 ແລະ ຕົ້ນ​ປີ 2010 ຈໍານວນ​ທັງ​ຫມົດ 473 ຫລັກ.

   ຈຸດ­ປະ­ສົງ​ຫລັກ​ຂອງ​ໂຄງການ​ເພື່ອ​ປົກ​ປັກ​ຮັກ­ສາ​ວັດ­ຖຸ​ບູຮານ​ທີ່​ໄດ້​ ຄົ້ນ​ພົບ ແລະ ໄດ້​ຄົ້ນຄວ້າ​ວິ­ໄຈ ໂດຍ​ນັກ​ບູ­ຮານ​ຄະ­ດີລາວ ແລະ ຕ່າງ­ປະ­ເທດ​ວ່າ​ເປັນວັດ­ຖຸ​ປະ­ກອບ​ເຂົ້າ​ໃນ​ພິ­ທີ­ການ​ກໍ່ຕັ້ງ ແລະ ສະ­ເຫລີມ­ສະ­ຫລອງເສົາ​ຫລັກ​ເມືອງ​ວຽງ​ຈັນ ໃນ​ສະໄຫມ​ກ່ອນ​ຕາມ​ຮີດ­ຄອງ​ປະ­ເພ­ນີ ເກົ່າ​ແກ່​ບູ­ຮານ​ຂອງ​ຊົນ​ຊາດລາວ​ເຮົາ, ເສົາ​ຫລັກ​ເມືອງ​ຈໍານວນ 473 ຫລັກ​ນີ້ ລ້ວນ​ແຕ່​ເຮັດດ້ວຍ​ຫີນ​ແກະ­ສະ­ຫລັກ​ເປັນຫລາຍ​ຮູບ​ຫລາຍ​ແບບ​ຈົບ­ງາມ ແລະ ສ່ວນ​ໃຫຍ່​ຟອກ​ດ້ວຍ​ຄຳປິວ ເຊິ່ງ​ສະ­ແດງ​ອອກ​ໃຫ້​ເຫັນວ່າ​ຄົນ​ລາວ​ບູ­ຮານ​ໄດ້​ໃຫ້​ຄຸນ­ຄ່າ ແລະ ຄວາມ​ຫມາຍ​ສຳ­ຄັນ​ອັນສູງ​ສົ່ງ­ຕໍ່​ວັດ­ຖຸ​ເຫລົ່າ­ນັ້ນ. ຫີນ​ຈໍານວນ​ຫນຶ່ງ​ເປັນ​ຮູບ​ເສົາ 6 ຫລ່ຽມ ມີ​ຍອດ​ເປັນ​ຮູບ​ດອກ​ບົວ​ຈູມ ແຕ່ສ່ວນ​ຫລາຍ​ເປັນ​ຮູບ​ໃບ​ເສ­ມາ, ເປັນ​ແຜ່ນ​ສີ່​ຫລ່ຽມ​ມີ​ເສັ້ນ​ຜ່າກາງ​ທາງ​ລວງ​ຕັ້ງ ແລະ ມີ​ຍອດສ້ວຍ​ໃບ​ໂພ, ບູ­ຮານ​ວັດ­ຖຸ​ເຫລົ່ານີ້​ຈັດ​ວາງ​ໄວ້​ເປັນ 3 ກຸ່ມ​ຫ່າງ​ກັນປະ­ມານ 1,5 ແມັດ ແລະ ແຕ່​ລະກຸ່ມ​ກວມ​ເນື້ອ­ທີ່​ເປັນ​ຮູບ​ສີ່​ຫລ່ຽມຜືນ​ຜ້າ​ປະ­ມານ 1,20x1,70 ແມັດ. ກ້ອນ​ເສ­ມາຈັດ​ລຽງ​ເປັນ 34 ຊັ້ນສູງ​ປະ­ມານ 60 ຊັງ​ຕີແມັດ, ລວງ​ຍາວ​ສຸດ​ວັດ­ແທກຈາກ​ຂອບ​ນອກ​ຂອງ​ກຸ່ມ​ທີ 1 ຫາ ຂອບ​ນອກ​ຂອງ​ກຸ່ມ​ທີ 3 ແມ່ນ 7 ແມັດ, ຈັດ​ຢູ່​ໃນ​ແຖວ​ເສັ້ນ​ຊື່, ຫໍຫລັກ​ເມືອງ​ທີ່​ສ້າງ​ຂຶ້ນ​ໃຫມ່​ນີ້ແມ່ນ​ກວມ​ເອົາ​ຫີນ​ເສ­ມາ​ທັງ 3 ກຸ່ມ​ນີ້ ແລະ ຖື​ເປັນ​ຈຸດ​ໃຈ­ກາງ ທັງ​ນີ້ ກໍ່​ເພື່ອ​ຮັກ­ສາ​ຄວາມ​ຫມາຍທີ່​ສັກ­ສິດ​ຂອງ​ຈຸດ​ທີ່​ຕັ້ງ​ເດີມ ເຊິ່ງ​ບັນ­ພະ­ບຸ­ລຸດ​ຂອງ​ເຮົາ​ໄດ້​ກໍານົດ​ເອົາ​ໄວ້​ແລ້ວ.

   ໃນ​ຈໍານວນ​ເສ­ມາ 473 ຫລັກ​ນີ້, ມີ​ຫລັກ​ຫນຶ່ງ​ມີ​ຄຳ​ຈາລຶກ ເຊິ່ງ​ຊີ້​ບອກ​ເຖິງ​ຂອບ​ເຂດ​ປູຊະ­ນີ​ຍະ​ສະ­ຖານ​ແຫ່ງ​ນີ້ ແລະ ອີກ​ຫລັກ​ຫນຶ່ງ​ມີ​ດວງ​ຊາ­ຕາ​ບັນທຶກ​ວັນ​ເວ­ລາ​ຕັ້ງ​ເສ­ມາ​ເຫລົ່າ​ນີ້. ຜ່ານ​ການ​ຄົ້ນ­ຄວ້າ​ວິ­ໄຈ​ທາງດາ­ລາ­ສາດຂໍ້​ມູນ​ທີ່​ໄດ້​ຈາ­ລຶກຕ່າງໆ​ຂອງ​ດວງ ​ຊາ­ຕາ​ນັ້ນ​ໄດ້ ອະ­ທິ​ໄບ​າ​ຍວ່າ: ພິ­ທີ­ກຳ​ຄັ້ງ​ນັ້ນ ໄດ້​ຈັດ​ຂຶ້ນ​ໃນ​ມື້​ເດືອນ 3 ແຮມ 10 ຄ່ໍາປີ​ກຸນ ຫລື ປີ​ກັດ​ໃຄ້ຈຸນລະ​ສັງ­ກາດ 901 ເຊິ່ງ​ກົງ​ກັບ​ວັນຈັນ ວັນ​ທີ 16 ກຸມ­ພາ ຄຣິດ​ຕະສັງ­ກາດ 1540. ເມື່ອ​ກວດ­ເບິ່ງປະ­ຫວັດ­ສາດ​ຂອງ​ອາ­ນາ­ຈັກລ້ານ​ຊ້າງ​ແລ້ວ ພວກ​ເຮົາ​ຈະ​ເຫັນວ່າ​ໄດ້​ມີ​ບາງ​ເຫດ­ການ​ທີ່​ສຳ­ຄັນ ແລະ ຊ່ວຍ​ອະ­ທິ­ບາຍ​ການ​ຈັດ​ພິທີ​ສະ­ຫລອງ​ເມືອງ​ວຽງ​ຈັນ ໃນ​ປີ ຄສ 1540 ໄດ້​ດັ່ງ­ນີ້:

   ປີ ຄສ 1520-1550 ແມ່ນລາ­ຊະ­ການ​ຂອງ​ເຈົ້າ​ໂພ­ທິ​ສະລາດ, ພະ​ອົງ​ເປັນ​ລາ­ຊະ­ບຸດ​ຂອງເຈົ້າ​ວິ​ຊຸນ​ນະ­ລາດ ແລະ ເປັນ​ພະບິ­ດາ​ຂອງ​ເຈົ້າ​ໄຊ​ເສດ​ຖາ​ທິ​ລາດ ຄສ 1527 ເຈົ້າ​ໂພ­ທິ​ສະ​ລາດ ໄດ້​ອອກ​ພະ­ລາດ​ຊະ​ໂອງ­ການ ໃຫ້​ລຶ­ບລ້າງ​ການ​ເຊື່ອ​ຖື​ຜີ​ສາງ ແລະ ຍົກ­ເລີກ​ຫໍ­ຜີ​ຕ່າງໆ ເພື່ອ ເປັນ​ແບບ­ຢ່າງພະ​ອົງ​ໄດ້​ສັ່ງມ້າງ​ຫໍ­ຜີ ແລະ ສ້າງ​ວັດ​ສັງ­ຄະໂລກ​ຂຶ້ນ​ແທນ​ທີ່​ເມືອງ​ຊຽງ​ດົງຊຽງ​ທອງກໍ່​ຄື​ຫລວງ​ພະ​ບາງ​ ໃນປະ­ຈຸ​ບັນ. ປີ ຄສ 1533 ເຈົ້າ​ໂພທິ​ສະ​ລາດ ໄດ້​ສະ­ເດັດ​ມາ​ປະ​ທັບຢູ່​ເມືອງ​ວຽງ​ຈັນ ແລະ ໄດ້​ລົງ­ມືປັບ­ປຸງ​ຂະ­ຫຍາຍ​ໂຄງ​ລ່າງ​ພື້ນຖານ​ຕົວ​ເມືອງ​ວຽງ​ຈັນ ໃນ​ສະ ໄຫມ​ນັ້ນ​ອອກ​ໃຫ້​ກວ້າງ­ຂວາງ.

   ປີ ຄສ 1536 ເຈົ້າ​ໂພ­ທິ​ສະລາດ ສາ­ມາດ​ຕີ​ເອົາ​ຊະ­ນະ​ສົງຄາມ​ແຊກ​ແຊງ​ຂອງ​ສັກ​ດີ​ນາ​ອາຍຸດ​ທະ​ຍາທີ່​ໄດ້​ ບຸ­ກລຸກ​ເຂົ້າ​ມາດິນ­ແດນ​ລ້ານ​ຊ້າງ ໃນ​ສະ­ໄຫມນັ້ນ. ຕໍ່​ໄຊ­ຊະ­ນະ​ດັ່ງ­ກ່າວ​ນີ້ ປະທານ​ໄກ­ສອນ ພົມ­ວິ­ຫານ ໄດ້ກ່າວ​ໄວ້​ໃນ​ປຶ້ມ: “ບາງ​ບົດ­ຮຽນຕົ້ນ­ຕໍ ແລະ ບາງ​ບັນ­ຫາ​ກ່ຽວ​ກັບທິ​ດາງ​ໃຫມ່​ຂອງ​ການ​ປະ­ຕິ­ວັດລາວ” ທີ່​ພິມ​ໃນ​ປີ 1979 ວ່າ: “ປະ­ຊາ­ຊົນ​ເຮົາ​ໄດ້​ດຳ­ເນີນ​ສົງຄາມ​ປົກ​ປັກ​ຮັກ­ສາ​ປິ­ຕຸ​ພູມ ແລະ ລຸກ​ຮື້​ຂຶ້ນ​ຕໍ່­ສູ້​ຍາດ​ເອົາ​ອະ­ທິ­ປະ ໄຕ​ແຫ່ງ​ຊາດ ຕ້ານ​ການ​ຮຸກ​ຮານ  ແລະ ການ​ຄອບ​ຄອງ​ຂອງ​ບັນ ດາ​ສັກ​ດີ​ນາ​ສະ­ຫຍາມ ແລະ ພະມ້າຕັ້ງ​ຫລາຍ​ຄັ້ງ​ຕໍ່​ເນື່ອງ​ກັນ. ອັນ​ເດັ່ນ​ແມ່ນ​ໄຊ­ຊະ­ນະ​ທີ່​ເມືອງວຽງ​ຄຸກ ປີ 1536 ໃນ​ລາ­ຊະການ​ເຈົ້າ​ໂພ­ທິ​ສະ​ລາດທີ່​ໄດ້​ທັບມ້າງ​ກົນ­ອຸ­ບາຍ​ແຜ່​ຂະ­ຫຍາຍ​ອຳ ນາດ​ຂອງ​ເຈົ້າ​ຈັກ­ກະ­ພັດ​ອາ​ຍຸດທະ​ຍາ​ໃຫ້​ມຸ່ນ​ທະ​ລາຍ​ໄປ...”.

   ພາຍ­ຫລັງ​ໄຊ­ຊະ­ນະ​ອັນ​ຍິ່ງ ໃຫຍ່​ນັ້ນ​ເຈົ້າ​ໂພ­ທິ​ສະ​ລາດ ອາດຈະ​ຍາດ​ເອົາ​ຖ່ວງ​ທ່າ​ອັນ​ດີ ເພື່ອເພີ່ມ​ທະ­ວີ​ຄວາມ​ເຂັ້ມ­ແຂງ​ດ້ານການ​ປ້ອງ​ກັນ​ຊາດ​ດ້ວຍ​ການ​ບູລະ­ນະ​ ຕົວ​ເມືອງ​ວຽງ​ຈັນ ໃຫ້ກາຍ­ເປັນ​ປ້ອມ​ຫມັ້ນ ແລະ ເປັນຕົວ​ເມືອງ​ທີ່​ຈະ­ເລີນ​ຮຸ່ງ­ເຮືອງ. ການ​ເຕົ້າ­ໂຮມ​ກຳ­ລັງ​ມະ­ຫາ­ຊົນທີ່​ແນ­ໃສ່​ຂະ­ຫຍາຍ​ຄວາມ​ສາ​ມັກຄີອັນ​ ມະ­ຫາ­ສານ​ນັ້ນ ຈິ່ງ​ຕ້ອງປຸກ­ລະ­ດົມ​ປະ­ຊາ­ຊົນ​ໃນ​ຂອບເຂດ​ກວ້າງ­ຂວາງ ແລະ ນໍາເອົາວັດ­ຖຸ​ມິ່ງ­ຂວັນ​ຂອງ​ບ້ານ​ເມືອງ ເຊິ່ງ​ແມ່ນ​ເສົາ​ຫີນ​ນັ້ນ​ມາ​ເຮັດ​ພິ­ທີຮ່ວມ​ກັນ ເພື່ອ​ເຕົ້າ­ໂຮມ​ຄວາມເປັນ​ເອ­ກະ​ພາບ ແລະ ເດັດ­ດ່ຽວປະ­ຕິ­ບັດ​ຕາມ​ຄຳ​ສັ່ງ​ຂອງ​ຜູ້​ເປັນເຈົ້າ​ຊີ­ວິດ​ປົກ­ຄອງ​ແຜ່ນ­ດິນ ​ໃນ​ເວລາ​ນັ້ນ. ດັ່ງ​ນັ້ ຈິ່ງ​ໄດ້​ມີ​ພິ­ທີ​ເຕົ້າໂຮມ​ຫີນ​ຫລັກ​ເມືອງ​ຈຳ­ນວນ 473 ຫລັກ ໄວ້​ຢູ່​ບ່ອນ​ດຽວ​ກັນ ເຊິ່ງ​ຖື​ວ່າ​ເປັນ​ຈຸດ​ໃຈ​ກາງ­ຂອງຕົວ​ເມືອງ​ວຽງ​ຈັນ ໃນ​ເວ­ລາ​ນັ້ນກິດ­ຈະ­ກໍາ​ຕ່າງໆ​ໃນ​ການ​ບູ​ລະນະ​ປັບ­ປຸງ​ຕົວ​ເມືອງ​ວຽງ​ຈັນ ນັບແຕ່​ປີ 1533 ຈົນ​ເຖິງ 1550 ພາຍ​ໃຕ້​ການ​ປົກ­ຄອງ​ແຜ່ນ­ດິນຂອງ​ເຈົ້າ​ໂພ­ທິ​ສະ​ລາດ ນັ້ນ​ໄດ້ສ້າງ​ເງື່ອນ­ໄຂ​ອຳ­ນວຍ​ຄວາມສະ­ດວກ​ໃຫ້​ເຈົ້າ​ໄຊ​ເສດ​ຖາ​ທິ ລາດ ຍົກ­ຍ້າຍ​ນະ­ຄອນ­ຫລວງຈາກ​ຊຽງ​ດົງ​ຊຽງ​ທອງ ແຂວງຫລວງ​ພະ​ບາງ ໃນ​ປະ­ຈຸ​ບັນ​ມາ​ຢູ່ນະ­ຄອນ­ຫລວງ​ວຽງ​ຈັນ ໃນ​ປີ 1560 ພາຍ­ຫລັງ​ທີ່​ເຈົ້າ​ເສດ​ຖາທິ​ລາດ ຂຶ້ນ​ຄອງ​ອາ­ນາ­ຈັກ​ລ້ານຊ້າງ.

   (ຄັດ​ຈາກ​ບົດ​ສໍາພາດ​ຂອງ ທ່ານ ຫມູນ​ແກ້ວ ອໍ­ລະ​ບູນ ອະດີດ​ລັດ­ຖະ­ມົນ­ຕີ​ວ່າ­ການ​ກະ­ຊວງຖະ­ແຫລງ​ຂ່າວ ແລະ ວັດ­ທະ­ນະທໍາປະ­ທານ​ຄະ­ນະ​ກຳ­ມະ­ການໂຄງ­ການ​ກໍ່­ສ້າງ ແລະ ຈັດ​ພິ­ທີ​ສົມໂພດ​ຫໍ​ຫລັກ​ເມືອງ​ວຽງ​ຈັນ).